Przepisy prawa spadkowego nie określają terminu w jakim spadkobiercy mają podjąć czynności zmierzające do uregulowania spraw spadkowych po zmarłym spadkodawcy. Odstępstwem od tej reguły są jednak sytuacje, w których spadkobiercy mają zamiar odrzucić spadek.
Spadkobierca może zatem przyjąć spadek wprost bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie spadku wprost) lub złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem do wysokości aktywów spadkowych (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza), przykładowo gdy spadkodawca pozostawił w spadku głównie długi oraz zobowiązania wobec osób trzecich i jednocześnie niewielką ilością realnego majątku spadkowego. Na gruncie polskiego prawa nie można niestety częściowo przyjąć spadku i jednocześnie częściowo odrzucić.
Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub o odrzuceniu spadku w całości powinno zostać złożone w terminie 6 miesięcy od momentu, w którym dany spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Podkreślenia wymaga, iż termin ten nie musi być zbieżny z upływem terminu 6 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy.
18 października 2015r. zaszła bardzo istotna zmiana dotycząca domniemania przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza w przypadku uchybienia przez spadkobiercę 6 – miesięcznemu terminowi do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z ograniczeniem do wartości składu czynnego spadku lub o odrzuceniu spadku w całości. Przed wskazaną datą w przypadku uchybienia ww. terminowi, spadkobierca przyjmował spadek wprost, tj. bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. W praktyce powodowało to wiele wątpliwości natury legislacyjnej w przypadku sytuacji, w której członkowie rodziny od wielu lat nie utrzymywali ze sobą jakiegokolwiek kontaktu czy zamieszkiwali w bardzo odległych od siebie miejscach.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno w szczególności zawierać:
• Imię i nazwisko spadkodawcy, miejsce i datę jego śmierci oraz ostatnie miejsce pobytu
• Tytuł powołania do spadku (wskazanie czy dziedziczy na podstawie testamentu czy ustawy kodeks cywilny)
• Wskazanie wszelkich osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi oraz informacje dotyczące potencjalnych testamentów pozostawionych przez zmarłego (w tym treści testamentów oraz miejsca ich przechowania)
Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić przed sądem lub notariuszem. Właściwy w takim przypadku jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy, w przypadku braku takiego miejsca w Polsce, będzie to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy bądź jego część – tzw. sąd spadku. Z kolei w przypadku braku ww. podstaw jako ostatni właściwy będzie sąd rejonowy dla m.st Warszawy. Prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza pozwala spadkobiercy na wykazanie praw przysługujących w wyniku dziedziczenia. Przykładowo taki spadkobierca może wezwać dłużników spadkodawcy do zapłaty określonej sumy pieniężnej przysługującej spadkobiercy lub wpisać swój udział spadkowy do księgi wieczystej danej nieruchomości jako współwłaściciel. Sądowe postanowienie o stwierdzeniu spadku można starać się podważyć jedynie w drodze złożenia apelacji od postanowienia właściwego Sądu Rejonowego, zaś w celu podważenia aktu poświadczenia dziedziczenia należy przeprowadzić specjalne postępowanie sądowe o jego uchylenie, które jest możliwe jedynie w przypadkach określonych w odrębnych przepisach.
Z kolei notariusz będzie mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia jedynie w sytuacji kiedy właściwy sąd nie wydał jeszcze postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub nie zostało wydane europejskie poświadczenie spadkowe. W celu uniknięcia podwójnego stwierdzenia nabycia spadku, informację o postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, akcie poświadczenia dziedziczenia lub europejskim poświadczeniu spadkowym umieszcza się w rejestrze spadkowym, dostępnym na stronie rejestry-notarialne.pl. Każdy obywatel może uzyskać podstawowe informacje po podaniu numeru PESEL spadkodawcy lub jego innych danych identyfikacyjnych.
Bardzo istotną czynnością w ramach postępowania spadkowego przed sądem jest odebranie zapewnienia spadkowego od uczestników takiego postępowania. W ramach ww. zapewnienia, dany uczestnik postępowania składa pod rygorem odpowiedzialności karnej za składane fałszywych zeznań, oświadczenie dotyczące informacji o:
• Istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyły wraz z nimi
• Potencjalnych testamentach pozostawionych przez spadkodawcę
Niejednokrotnie ma miejsce sytuacja, w której sąd spadkowy przed wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wzywa ewentualnych, nieznanych jeszcze spadkobierców przez ogłoszenie – do zgłoszenia swojego uczestnictwa w prowadzonym postępowaniu.
Podkreślenia wymaga, iż do stwierdzenia nabycia spadku stosuje się przepisy obowiązujące w chwili otwarcia spadku, czyli w chwili śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że nie zawsze będą obowiązywały przepisy prawa aktualne na dzień złożenia wniosku. W skrajnych przypadkach może się okazać, iż sąd spadkowy będzie orzekać na podstawie Kodeksu Napoleona.
Co równie istotne, aby uniknąć naliczenia podatku przez Urząd Skarbowy, należy w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem, zgłosić fakt nabycia spadku do Urzędu Skarbowego właściwego dla miejsca zamieszkania spadkobiercy, na urzędowym formularzu SD-Z2 (zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych).
